'Heb jij ADHD? Maar jij bent zo rustig' vertelde iemand me onlangs toen ik dat labeltje in een gesprek liet vallen.
Ja, ik heb een concentratiestoornis. En nee, dat is niet meteen zo duidelijk als je naar mij kijkt, ook niet als je mij al lang kent en zelfs ik was verrast toen ik ongeveer een jaar geleden die diagnose kreeg. Maar als ik terugkijk, valt er plots wel heel veel op z'n plaats.
Mensen omschrijven mij door de band als rustig, bedachtzaam en eerder gereserveerd in plaats van druk, beweeglijk en impulsief. Dat klopt, deels, maar gaat voorbij aan heel wat andere factoren van ADHD die bij mij juist overheersen, en aan het feit dat ik zelf ook heel wat camoufleer.
In deze post wil ik wat dieper ingaan op welk effect ADHD op mijn leven heeft, en hoe ik eindelijk een verklaring heb voor dingen waar ik al heel mijn leven tegenaan loop.
Het is een lange post geworden, misschien is niet alles even boeiend voor jou, maar voel je vooral vrij om te skimmen, te springen en eruit te pikken wat je nuttig vindt (of het geheel terzijde te leggen). Dat is ook hoe ik met de meeste teksten omga ;-).
1. Vergeetachtigheid
Hoe vaak vertelt iemand je iets waarvan je 100% zeker bent dat ze het nog nooit gezegd hebben, terwijl zij er rotsvast van overtuigd zijn van wel (met tijdstip en plaats in gedachten). Ik komt het meerdere keren per week tegen. Vroeger was ik er altijd zeker van dat ik gelijk had: mijn moeder was vast vergeten zeggen dat ze dit weekend weg waren, anders zou ik me wel íets herinneren, toch?
Ondertussen weet ik dat de kans reëel is dat iemand mij wel iets verteld heeft, en dat niets de herinnering daaraan kan triggeren. Alsof ik een mini black-out gehad heb. Mogelijks zat mijn hoofd elders, of heb ik het door overprikkeling niet goed opgeslagen, maar het doet mij telkens weer even wankelen. Als ik dit niet meer weet, wat ben ik dan nog allemaal vergeten?
2. Concentratieproblemen en tijdsblindheid
ADHD is een concentratiestoornis, maar niet enkel in de betekenis van een tekort aan concentratie. Het is voor mij erg moeilijk om mijn concentratie te sturen. Tijdens een gesprek wordt mijn aandacht snel afgeleid, door een wimper op je wang, muziek op de achtergrond, andere mensen die praten, een associatie in mijn hoofd, iets dat ik later nog moet doen, een ziekenwagen die voorbij rijdt,... de afleidingen zijn eindeloos. Medicatie helpt soms, maar zelfs dan moet ik mezelf er in een conversatie regelmatig aan herinneren om bij het gesprek te blijven. Hetzelfde geldt voor films of teksten die mijn aandacht niet meteen grijpen. Regelmatig moet ik een passage 3-4 keer overlezen voor de tekst echt binnendringt.
Tegelijkertijd kan iets mijn aandacht ook zozeer opslorpen dat de rest van de wereld niet meer bestaat. Ik kan zozeer in een boek verdwijnen dat ik niet meer hoor wat er rond mij gebeurt. Of ik begin aan een project, raak in flow en merk plots dat ik duizelig word omdat ik ben vergeten lunchen. Hyperfocus heet dat, en dan kan ik ook echt bergen werk verzetten. #erzijnookvoordelen
Niet goed kunnen inschatten hoe lang iets duurt of hoe lang je al aan iets bezig bent is ook iets waar veel mensen met ADHD moeite mee hebben. Tijd lijkt haast iets ongrijpbaars, waarover je geen controle hebt. Ik weet ongeveer wanneer ik moet vertrekken, maar vergeet dat ik daarvoor nog mijn schoenen en jas moet aandoen (en mijn sleutels zijn weer zoek!) waardoor ik toch weer 5 minuten te laat vertrek. Ik heb geleerd om mijn reistijd door de band met 10 minuten te vermeerderen zodat ik toch op tijd aankom, maar het gebeurt zelden dat ik niet in haast vertrek (en toch weer iets vergeet).
3. Impulsiviteit
Doorheen de jaren heb ik voor mezelf trucjes gecreëerd om mijn impulsiviteit onder controle te houden. Ik maak regeltjes voor mezelf zoals: 'ik koop geen fast fashion', 'ik koop dit jaar niets dat ik niet nodig heb', 'ik toets niet-essentiële aankopen af met mijn partner', enz.
Tijdens gesprekken bijt ik (niet letterlijk) op mijn tong zodat ik niet continu de zinnen van anderen afmaak, of begin over iets waaraan ik plots moet denken. Ik probeer niet teveel van de hak op de tak te springen, omdat ik zo ook mijn eigen draad verlies (frustrerend). Regelmatig moet ik dan vragen 'waar was ik ook weer over bezig?'
Wanneer ik bij mijn partner ben en dit even los kan laten voelt dat voor mij heel fijn, en merkt hij ook wel op hoeveel 'drukker' ik plots overkom. Ik praat dan erg snel, want mijn hoofd bijhouden lukt sowieso niet, en onderbreek hem regelmatig. Gelukkig is hij in hetzelfde bedje ziek, dus fluiten we elkaar terug als het de spuigaten uitloopt.
4. Stimmen
Stimmen is een repetitieve en/of sensorisch stimulerende handeling die je helpt tot rust te komen. Voor mijn zoon is dat bijvoorbeeld geluiden maken of door de kamer rennen (plezant is dat!) Mijn dochter maakt onbewust een soort geluidjes in haar keel en bijt op haar nagels.
Zelf heb ik meestal iets in mijn handen om mee te 'prutsen'. De autosleutels in mijn jaszak (open - dicht - open - dicht), een pen die ik ronddraai tussen m'n vingers, een haarrekker die ik strek en weer los. Heb ik dat niet, dan moeten mijn nagelriemen eraan geloven, of bijt ik mijn lippen stuk.
Ook heen en weer wiegen kan mijn heel veel rust brengen, maar dat valt nogal op, dus dat doe ik niet overal zomaar. In mijn hoofd stim ik ook wel, door bijv. hetzelfde stukje van een liedje heel de tijd te herhalen.
5. Executieve dysfunctie
Dit is ongetwijfeld het aspect van ADHD dat de grootste impact heeft op mijn leven: ik wil iets doen, écht, én ik zie het belang ervan in, én het is eigenlijk echt niet zo moeilijk, ik moet er alleen aan beginnen... én toch loop ik steeds opnieuw vast. Ik voel me verlamd, raak overweldigd en overspannen, en zoek naar afleiding om van dat verschrikkelijke gevoel af te raken.
Telenet bellen? Ik heb er twee maanden weerstand voor gehad tot het eindelijk gebeurde (en het was uiteindelijk een heel leuk gesprek, uiteraard). Een berichtje sturen om af te spreken? Ik wacht er zo lang mee dat het uiteindelijk te moeilijk wordt om nog een datum te vinden.
Het gaat niet enkel om taken die ik niet leuk vind, al zijn die quasi onmogelijk om consequent tot een goed einde te brengen, maar zelfs om dingen die ik eigenlijk wel graag doe, zoals een blog post schrijven of een vriendin bellen. Zelfs zaken waar ik zin in heb lijk ik maar niet te doen. Heel vreemd is dat.
Doorheen de jaren ben ik daardoor mezelf een stukje beginnen wantrouwen. Het is één ding om voor jezelf een planning op te stellen, maar als je al weet dat het nog erg onzeker is of je die planning dan ook effectief zal uitvoeren, brengt dat erg veel onrust.
Ook hier helpt medicatie soms bij, maar het is geen wondermiddel. Ik ben nog steeds op zoek naar hoe ik hier het best mee omga. Deadlines helpen, tegen iemand verantwoording afleggen helpt, mensen in de buurt hebben helpt. Maar het zijn lapmiddeltjes.
6. De eindeloze chaos
Vraag mij hoe mijn ideale huis eruitziet en het belangrijkste dat naar voor komt is netheid, orde en rust. Kijk binnen in mijn huis en 9 op10 keer zie je juist het tegenovergestelde.
Af en toe krijg ik een opruimbui (in hyperfocus) die dan ergens tussen een paar uur en een tweetal weken duurt. Gegarandeerd valt die ergens stil waarbij er nog een hele hoop spullen blijft staan 'die dan eens een plaats moeten krijgen'.
Sommige van die spullen staan daar al meer dan 5 jaar.
Voor sommige mensen is die chaos niet per sé een probleem, maar bij mij creëert ze een enorme onrust en versterkt ze de executieve dysfunctie van hierboven. Ik heb orde nodig om goed te functioneren en me rustig te voelen, maar slaag er niet in die orde te creëren en al zeker niet te behouden.
7. Spullen verliezen
'Ja maar, ik moet ook soms mijn sleutels zoeken' krijg ik af en toe als reactie. Bij de diagnose ADHD gaat het niet zozeer om welke moeilijkheden je ervaart als de gradatie waarin ze voorkomen. Ik weet de helft van de tijd niet waar mijn telefoon ligt (ik heb gisteren eens geteld en 5 keer de zin uitgesproken 'waar is mijn telefoon?'). Dat is soms een voordeel (minder afleiding), maar heel vaak ook lastig (ik moet iemand bellen maar heb eerst 20 minuten nodig om mijn telefoon te vinden). Die telefoon kan ik nog bellen met de computer (als ze niet uit staat), maar met sleutels is het lastiger. En ja hoor, die hebben een vaste plaats, maar ze belanden daar niet altijd.
Sommige spullen heb ik ooit gekocht, ben ik daarna verloren en vind ik gewoon niet meer terug. Mijn felgroene, draadloze oordopjes om te joggen, bijvoorbeeld. Ze liggen zeker in huis. Ik heb ze op een plek gelegd die me toen logisch leek, maar ondertussen zijn ze al meer dan een jaar zoek.
Bankkaarten, geld, batterijen, juwelen, USB-sticks, favoriete pennen, bibliotheek boeken, sokken (uiteraard), onbetaalde facturen, ontelbare losse briefjes met belangrijke info... ze krijgen plots pootjes en ik spendeer elke week zeker een aantal uur met zoeken, doodvermoeiend is dat en eindeloos frustrerend.
Ooit zal mijn huis helemaal op orde zijn, en dan gebeurt dat niet meer. Ik ben ermee bezig! Echt waar!
8. Gevoeligheid
Veel mensen met ADHD hebben specifieke gevoeligheden, zowel op zintuiglijk als op emotioneel vlak. Ik kan bijvoorbeeld moeilijk om met geluid en veel visuele prikkels (mensen die door elkaar bewegen, verkeer, rommel in huis, ...), en ik ben erg gevoelig aan bepaalde geuren en fysiek contact.
Ik was er vroeger ook van overtuigd dat mensen me 'raar' vonden en dat ik nergens bij hoorde. Ik nam vaak blikken of opmerkingen persoonlijk, en voel me nog steeds regelmatig afgewezen door een uitspraak die in sé niets met mij te maken heeft. RSD (Rejection Sesitivity Disorder) speelt bij veel mensen met ADHD een grote rol in hun sociale interacties, en zorgt ervoor at ze die soms vermijden omdat het risico op afwijzing zo kleiner wordt.
9. Kennis niet paraat hebben
Ik heb ondertussen al heel wat gelezen, over heel wat onderwerpen. Als het gaat over traumaverwerking, psychologie, relatiedynamieken, enz... klinkt veel me bekend in de oren. Maar als je me nu vraagt 'vertel eens iets over relatiedynamieken' dan sta ik even met mijn mond vol tanden, vergeet de belangrijkste punten en kan ik geen contact meer maken met de kern van de zaak.
Hetzelfde gebeurt als mensen me vragen 'hoe zit dat dan met die ADHD van jou?'. Achteraf bedenk ik dan wat ik allemaal eigenlijk had willen zeggen. Deze post dient eigenlijk vooral als referentiemateriaal voor later ;-).
10. Op zoek naar neurotransmitters
Mijn brein is continu op zoek naar dopamine, serotonine en noradrenaline, de drie neurotransmitters die een rol spelen bij ADHD. Medicatie helpt meestal bij het regelen van één van deze neurotransmitters, maar dan moet je kunnen leven met de bijwerkingen en de kosten. Voor mij helpt koffie erg goed (zelfde effect en minder bijwerkingen dan methylfenidaat (Rilatine of Medikinet), en ik neem ook een middel om de hoeveelheid noradrenaline in mijn hersenen te reguleren, al ben ik daar nog wat in aan het zoeken.
En zelfs dan blijft mijn brein zoeken naar de volgende dopaminerush: een leuk filmpje, een nieuw idee, iets lekkers, iets moois, een interessant gesprek.
Het zorgt ervoor dat ik steeds op zoek ga naar nieuwe prikkels, wat interessant kan zijn omdat je zo veel horizonten verkent en veel dingen leert, maar er ook voor zorgt dat je je minder lang in één onderwerp verdiept. Voor- en nadelen dus.
Om tegemoet te komen aan die dopaminevraag moet ik bijv. een koptelefoon met luisterboek/comedy/podcast opzetten bij huishoudelijke taken. Anders doe ik 100 dingen tegelijk.
Hoe het label voor mij wél hielp
Al deze aspecten spelen al heel mijn leven een rol. Doorheen de jaren ben ik ze gaan benoemen als 'luiheid', 'slordigheid' en 'onbeleefdheid'. Ik zag mezelf als een eeuwige opgever, kon niets volhouden of was gewoon asociaal. Mensen hadden groot gelijk dat ze me 'raar' vonden, want ik was ook gewoon niet de makkelijkste, toch?
Toen ik ongeveer een jaar geleden de diagnose ADHD kreeg, was dat voor mij het toegangskaartje tot een hele nieuwe wereld vol mensen die mijn verhalen herkenden. Ik werd lid van facebookgroepen waarin mensen hun ervaringen deelden, ik las veel en leerde met andere ogen kijken naar mijn 'tekortkomingen'.
En tegelijk kregen alle moeilijkheden die ADHD met zich meebrengt ook een positieve keerzijde: ja ik was snel afgeleid, maar daardoor ook opmerkzaam. Ik was erg gevoelig en kon daardoor anderen ook goed aanvoelen. Ik sprong van de hak op de tak, maar dat kwam omdat mijn brein ook overal verbanden legde en zo grotere gehelen creëerde uit kleinere details.
Mijn ADHD helpt me vaak snel reageren in bepaalde situaties, wat goed van pas kwam in mijn rol als vervangleerkracht. Het laat me in coaching gesprekken makkelijk verbanden leggen tussen verschillende dingen die mijn cliënten vertellen, waardoor ik het grotere verhaal achter zaken die ongerelateerd lijken kan blootleggen. Ik ben iemand die steeds wil blijven ontdekken en bijleren, op vlak van de menselijke psyche, bijvoorbeeld. Het maakte me nieuwsgierig en leergierig, waardoor ik op school weinig problemen ondervond en ook nu heel erg geboeid kan zijn door zowat iedereen die ik tegenkom.
Mijn diagnose liet me met meer zachtheid en helderheid kijken naar mezelf. Ik leerde aanvaarden dat ik bepaalde tekortkomingen had en misschien altijd zou hebben, en dat bepaalde hulpmiddelen dus gewoon essentieel waren voor mij (digitale kalender met alarm, zichtbare reminders op m'n keukenaanrecht, enz).
Het helpt me ook, beetje bij beetje, om de schuld en schaamte achter te laten voor zaken die nu eenmaal gewoon moeilijker zijn voor mij dan voor anderen.
Uiteindelijk is een diagnose of een label ook niet meer dan een momentopname. Het kan dingen verklaren, en je helpen aanvaarden. Het kan je in de richting wijzen van de juiste documentatie en gespecialiseerde hulp. En het kan je helpen om met meer zachtheid te kijken naar jezelf en naar anderen die worstelen met dezelfde (of met andere) problemen.
Niet voor iedereen werken labels zo. Dat besef ik. En niet alle labels dragen dezelfde connotatie. Ik zelf ervaar ze vooral als bevrijdend, als bevestigend. Ze helpen me om mezelf te zien zoals ik ben, met alle uitdagingen en kansen, en ook om naar mijn kinderen te kijken op dezelfde manier. Ze helpen me rekening te houden met mijn eigen behoeften, zelfs al zou ik soms liever willen dat die anders waren.
Dus nee, labels zijn niet 'per sé' slecht. Net zoals ze niet per sé een oplossing zijn. Laat ze vooral zijn wat ze zijn voor de persoon die het label draagt, al dan niet vrijwillig. Luister naar wat die persoon ervaart en vertrouw erop dat wat die persoon zegt klopt voor hem of haar.
Ik ben veel meer dan mijn labels, en ze zijn tegelijk een wezenlijk onderdeel van hoe ik de wereld ervaar. Zou ik het liefst geen ADHD hebben? Af en toe wel, wanneer ik weer eens tegen de berg was van een maand ver aanloop. Maar de meeste dagen geniet ik ook van de gekke sprongen die mijn brein maakt en de intense ontroering van de schoonheid in onze wereld.